نامه اسكندر به ارسطو: اي استاد دانشمند! بدان كه من در كشور ايران مردمي مي‌بينم خردمندتر از ديگران، تيزهوش، در جهانداري پيشتاز، بر ديگر فرمانروايان گردن‌فراز، از چنين مردمان هراسانم كه مبادا بر من بشورند و كشور و جهانداري مرا پرآشوب كنند. بر آن شدم تا همگي آن مردم را از دم تيغ بي‌دريغ بگذرانم. استاد را در اين كار چه راي است؟

و نامه ارسطو در پاسخ اسكندر: اي اسكندر! اگر تو انديشه كشتن مردمان ايران را داري كاري است كه مي‌تواني بكني، اما بدان كه نمي‌توان كشور ايران را كه چنين مردمان را در دامان خود مي‌پروراند، بكشي و هرگز نمي‌تواني آب و هواي سرزمين ايران را كه چنان مردمان به بار مي‌آورد، دگرگون‌سازي پس چاره جز آن نيست كه به مهرباني و نيكوكاري بر مردم ايران فرمانروايي بكني واگر چنين بكني دل‌هاي مردمان ايران را به دست آورده و آن مردمان را دوست‌دار خود سازي. پادشاهي تو بر آن كشور پاينده‌تر خواهد بود. (از كتاب سياست ارسطو نقل در كتاب طبقات الاطباء و الحكماء ابن جلجل اندلسي)

غلامرضا انصاف پور، مولف كتاب ايران و ايراني، به تحقيق در صد سفرنامه دوران قاجاريه (تهران: زوار. 1363) با آوردن متن بالا در ابتداي كتاب ذهن خواننده و مخاطب خويش را به سوي ستايش ايران و ايراني و تعالي ذاتي ايرانيان جهت مي‌دهد و از اين باب موارد و مصاديق بسيار در كتاب مي‌آورد تا تاييدي بر انديشه خويش باشد. نويسنده گر چه ارزش تاريخي كتاب‌هاي نوشته شده در دوران قاجار از جمله روضه الصفاي ناصري، ناسخ التواريخ، ‌المآثر و الآثار، حقايق الاخبار، مرآت البلدان و غيره را كتمان نمي‌كند اما بر آن است خوانش كتاب‌هايي كه ايران‌پژوهان و ارباب سفرنامه‌ها و ماموران سياسي پنهان و آشكار خارجي درباره وضع ايران و ملت ما در دوره قاجاريان نوشته‌اند، نه فقط بيان‌كننده سرشت و منش و گوهر ذاتي و تصويرگر فولكلور،‌اعتقادات ديني، وضع اقتصادي، سياسي، سازمان‌هاي دولتي و معرف خصايص هر يك از افراد گروه‌هاي شغلي اين ملت است؛ بلكه در عين حال تاريخ‌شناسي و در مجموع جامعه‌شناسي معاصر ايران نيز هست.»(ص18)

با آن كه در مقدمه به صراحت از ضرورت نگرش و تبيين جامعه‌شناسانه ياد مي‌شود،‌به طور كلي كتاب را مي‌توان داراي رويكردي توصيفي دانست كه مولف كمتر به عمق نكات ذكر شده در سفرنامه‌ها وارد مي‌شود و با حفظ فاصله، از منظري دورتر به بررسي مي‌پردازد.

در مورد صحت و اعتبار كتاب پژوهشگران و سفرنامه‌نويسان عقيده دارد كه «تعريف‌هاي اين پژوهشگران خارجي چه آنهايي كه صرفاً علمي و چه آنهايي كه نظري يا اينكه گزارش‌هاي جاسوسي باشد، تمامي به اغلب احتمال درست و تقريبا بي‌غرضانه است. زيرا اين كتاب‌ها را براي ما ننوشته‌اند تا خواسته باشند در آنها حقايق را وارونه جلوه دهند. ممكن است آنان در برداشت اشتباه‌هايي داشته باشند اما در گزارش خود مطابق روش تحقيق نه مي‌توانستند گزارش دروغ جا بزنند و نه اعمال غرض كنند.»(ص18)

مولف در اهميت كتاب خويش معتقد است: «مطالعه اين كتاب كه نتيجه و عصاره تحقيقات حدود صد شخصيت مختلف علمي، اجتماعي، سياسي و نظامي عالي‌مقام در طي صد و چهل سال دوره قاجاريان است، به ما مثل پزشك در رفع عوامل ناسلامتي و رفع عوامل بازدارنده فردي و اجتماعي شناخت مي‌دهد و به ما كمك مي‌كند تا با كشف تمامي طبايع متضاد ذاتي و دروني خود از آنچه زيان‌بار است بپرهيزيم و آنچه را كه سودبخش و زندگي‌ساز است،‌در خود تقويت كنيم.» (ص 21 و 22)

پس آنچه از مقدمه و معرفي كتاب برمي‌آيد ديدگاه مولف بر وجود صفاتي ذاتي و دروني و مشترك بين تمامي ايرانيان و ضرورت شناخت آنها از منظري بيرون به درون مي‌باشد كه در ادامه به بررسي اين صفات و تحليل و تبيين آنها پرداخته خواهد شد.